Nadzór nad notariatem i działalnością notariuszy

Kwestia nadzoru nad notariatem i notariuszami została uregulowana w ustawie Prawo o notariacie oraz w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1991 roku w sprawie trybu wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu notarialnego, a także w innych, wydanych na podstawie ustawy Prawo o notariacie przepisach (np. w rozporządzeniu w sprawie taksy notarialnej).

Nadzór nad notariatem

Nadzór nad działalnością notariuszy i organami samorządu notarialnego Minister Sprawiedliwości może sprawować osobiście, za pośrednictwem prezesów sądów apelacyjnych lub sądów wojewódzkich, oraz przez wyznaczone osoby np. notariuszy zatrudnionych w Ministerstwie lub sądach dla wykonywania nadzoru.

Kwestia nadzoru została uregulowana w Prawie o notariacie oaz w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1991 roku w sprawie trybu wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu notarialnego, a także w innych, wydanych na podstawie ustawy Prawo o notariacie przepisach (np. w rozporządzeniu w sprawie taksy notarialnej).

Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad notariuszami może przyjąć między innymi następujące formy:

podejmowanie decyzji dotyczących zatrudnienia notariuszy – ich powoływania i wyznaczania siedzib kancelarii (art. 10 ustawy Prawo o notariacie);
kształtowanie wynagrodzenia notariuszy przez wydawanie przepisów dotyczących taksy notarialnej (art. 5 ustawy Prawo o notariacie);
kontrola dokonanych czynności notarialnych, wykonywanej w formie wizytacji, lustracji oraz oceny działalności notariuszy na podstawie protokołów, sprawozdań rocznychi bilansów sporządzanych przez organy samorządu notarialnego (§ 1 rozporządzenia), negatywne wyniki dwóch kolejnych wizytacji mogą być podstawą odwołania notariusza przez Ministra Sprawiedliwości (art. 16 § 3 ustawy Prawo o notariacie);
prawo żądania wszczęcia wobec notariusza postępowania dyscyplinarnego (art. 45 ustawy Prawo o notariacie );
badanie zasadności skarg i wniosków dotyczących pracy notariusza (§ 4.1.4 rozporządzenia).

Nadzór Ministra Sprawiedliwości nad organami samorządu notarialnego jest realizowany między innymi poprzez:

nadzór nad uchwałami organów samorządu notarialnego, przejawiający się w obowiązku wysyłania Ministrowi uchwał, protokołów walnych zgromadzeń notariuszy oraz sprawozdań i bilansów rocznych w ciągu 14 dni od ich podjęcia lub sporządzenia (art. 46 ustawy Prawo o notariacie), oraz w możliwości zwrócenia się do Sądu Najwyższego o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał organu samorządu notarialnego w terminie 3 miesięcy od dnia ich doręczenia (art. 47 ustawy Prawo o notariacie);
uprawnienie do zwrócenia się do organów samorządu notarialnego o podjecie uchwały w określonej sprawie (art. 48 ustawy Prawo o notariacie);
udział w walnych zgromadzeniach notariuszy izb notarialnych (§ 4.1.5 rozporządzenia);
badanie działalności rad izb notarialnych, w szczególności z zakresu ich czynności nadzorczych i szkoleniowych (§1.2.4 rozporządzenia);
ustalanie kierunków nadzoru nad notariatem;
ustalanie planu siedzib kancelarii notarialnych (§ 11 rozporządzenia).

Nadzór nad działalnością notariuszy

Nadzór nad notariuszami wykonywany przez organy samorządu notarialnego to typowy nadzór wewnątrz korporacyjny. Jest sprawowany przez radę izby notarialnej w stosunku do notariuszy prowadzących kancelarię na obszarze właściwości danej izby. Rada wykonuje go poprzez swoich członków oraz innych wyznaczonych w tym celu notariuszy (notariusze nie będący członkami rady lub notariusze emerytowani).

Formy i sposoby nadzoru sprawowanego przez radę izby:

wizytacje w kancelariach notarialnych obejmujące całokształt działalności kancelarii, dokonywane nie rzadziej niż raz na 3 lata. Notariusz, który przeprowadził wizytację sporządza z niej protokół i składa go radzie izby notarialnej. Rada przedstawia odpis protokołu Ministrowi Sprawiedliwości w ciągu 2 miesięcy od wizytacji. Negatywne wyniki dwóch kolejnych wizytacji, prowadzonych przez osobę wyznaczoną przez radę izby notarialnej mogą być, analogicznie jak przy nadzorze państwowym, podstawą odwołania notariusza przez Ministra Sprawiedliwości;
nadzór nad przestrzeganiem przez notariuszy, asesorów i aplikantów powagi i godności zawodu;
nadzór nad wykonywaniem obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Spełnienie tego obowiązku ustala się na podstawie okazanej przez notariusza polisy lub innego dokumentu ubezpieczenia, potwierdzającego zawarcie umowy tego ubezpieczenia, wystawionego przez zakład ubezpieczeń;
rozpatrywanie skarg i wniosków dotyczących działalności notariusza i funkcjonowania kancelarii;
wydawanie zgody na podjęcie przez notariusza zatrudnienia (z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego). O zamiarze podjęcia zatrudnienia lub zajęcia, notariusz jest obowiązany zawiadomić prezesa rady właściwej izby notarialnej. Rada rozstrzyga, czy podjęcie zatrudnienia lub zajęcia nie uchybia obowiązkom notariusza albo powadze wykonywanego zawodu;
wyznaczanie (przez prezesa rady izby) zastępcy notariusza w kancelarii notarialnej w sytuacji, gdy z nieprzewidzianych przyczyn notariusz nie pozostawił w kancelarii zastępcy na czas swojej nieobecności.